Cách Phân Tích Nguồn Vốn Và Cơ Cấu Tài Sản Doanh Nghiệp

Phân tích nguồn vốn và cơ cấu tài sản doanh nghiệp giữ vai trò then chốt trong đánh giá sức khỏe tài chính, khả năng sinh lời và mức độ an toàn vốn. Thông qua hệ thống chỉ tiêu chuyên biệt, nhà quản trị có thể xác định mức độ tự chủ tài chính, khả năng huy động vốn bên ngoài cùng phương án phân bổ tài sản theo định hướng phát triển. Bài viết sau Kế toán Lê Ánh chia sẻ phương pháp phân tích khoa học, giúp doanh nghiệp hoạch định chiến lược đầu tư, tối ưu dòng tiền và nâng cao hiệu quả quản trị tài chính trong từng giai đoạn.

I. Phân Tích Cơ Cấu Tài Sản Doanh Nghiệp

1. Cơ cấu tài sản là gì?

Cơ cấu tài sản thể hiện tỷ trọng và mối quan hệ giữa các nhóm tài sản trong tổng tài sản của doanh nghiệp. Thông qua cấu trúc này, nhà quản trị nắm được cách doanh nghiệp phân bổ nguồn lực tài chính cho hoạt động ngắn hạn và dài hạn.

Phân loại cơ bản:

- Tài sản ngắn hạn: bao gồm tiền, các khoản phải thu, hàng tồn kho và những khoản mục có khả năng chuyển đổi thành tiền trong vòng 12 tháng.

- Tài sản dài hạn: bao gồm tài sản cố định hữu hình, bất động sản đầu tư, tài sản vô hình và các khoản đầu tư dài hạn khác.

2. Mục tiêu phân tích cơ cấu tài sản

Phân tích cơ cấu tài sản giúp doanh nghiệp:

• Đánh giá mức độ linh hoạt tài chính và khả năng xoay vòng vốn.

• Kiểm tra khả năng đáp ứng nhu cầu vốn lưu động cho hoạt động sản xuất -  kinh doanh.

• Xác định định hướng đầu tư tài sản dài hạn, từ đó cân đối chiến lược phát triển bền vững.

3. Các chỉ tiêu và phương pháp phân tích

Để đánh giá cơ cấu tài sản một cách toàn diện, doanh nghiệp thường sử dụng hệ thống các chỉ tiêu định lượng nhằm phản ánh tỷ trọng, xu hướng dịch chuyển và mức độ hợp lý trong phân bổ tài sản. Dưới đây là một số chỉ tiêu quan trọng:

a. Tỷ trọng tài sản ngắn hạn / Tổng tài sản

Tỷ trọng tài sản ngắn hạn = (Tổng tài sản ngắn hạn/ Tổng tài sản) x 100%

- Ý nghĩa: Phản ánh mức độ linh hoạt của tài chính ngắn hạn, khả năng đáp ứng nhu cầu vốn lưu động, cũng như mức độ tập trung vốn vào các khoản dễ chuyển đổi thành tiền.

- Tỷ trọng cao: cơ cấu vốn thiên về thanh khoản, phù hợp với doanh nghiệp thương mại hoặc doanh nghiệp có chu kỳ kinh doanh ngắn.

- Tỷ trọng thấp: doanh nghiệp có thể đang đầu tư nhiều cho dài hạn hoặc có chính sách vốn lưu động chặt chẽ.

b. Tỷ trọng tài sản dài hạn / Tổng tài sản

Tỷ trọng tài sản dài hạn = (Tổng tài sản dài hạn/ Tổng tài sản) x 100%

- Ý nghĩa: Thể hiện mức độ đầu tư vào tài sản có tính ổn định lâu dài như máy móc, nhà xưởng, bất động sản đầu tư.

- Tỷ trọng cao: phản ánh định hướng phát triển dài hạn, đặc trưng của doanh nghiệp sản xuất, xây dựng, hạ tầng.

- Tỷ trọng thấp: phù hợp với doanh nghiệp dịch vụ, thương mại có vốn đầu tư ban đầu thấp, thiên về tài sản lưu động.

c. Tỷ lệ tài sản cố định trên doanh thu thuần

Tỷ lệ TSCĐ/Doanh thu = (Giá trị tài sản cố định/ Doanh thu thuần) x 100%

- Ý nghĩa: Đánh giá mức độ sử dụng tài sản cố định để tạo ra doanh thu.

- Tỷ lệ cao nhưng doanh thu thấp => khả năng khai thác TSCĐ chưa hiệu quả, rủi ro đầu tư dư thừa.

- Tỷ lệ ổn định hoặc giảm dần theo thời gian kèm tăng trưởng doanh thu => phản ánh năng lực khai thác tài sản tốt.

d. Tỷ lệ hàng tồn kho trên tổng tài sản

Tỷ lệ hàng tồn kho/Tổng TS = (Giá trị hàng tồn kho / Tổng tài sản) x 100%

- Ý nghĩa: Đo lường mức độ vốn bị “giam” trong khâu dự trữ.

- Tỷ lệ cao: có thể dẫn đến rủi ro tồn kho chậm luân chuyển, áp lực tài chính tăng.

- Tỷ lệ hợp lý và ổn định: cho thấy chính sách dự trữ phù hợp với chu kỳ kinh doanh.

e. Tỷ trọng các khoản phải thu / Tổng tài sản

Tỷ trọng phải thu/Tổng TS = (Các khoản phải thu ​/ Tổng tài sản) x 100%

-  Ý nghĩa: Đánh giá mức độ vốn bị chiếm dụng bởi khách hàng.

- Tỷ trọng cao kéo dài: tiềm ẩn rủi ro thu hồi công nợ, ảnh hưởng đến khả năng thanh toán.

- Tỷ trọng ổn định hoặc giảm: phản ánh chính sách tín dụng thương mại hiệu quả.

Các phương pháp phổ biến:

• Phân tích ngang: so sánh giá trị các khoản mục tài sản qua nhiều kỳ để nhận diện xu hướng biến động.

• Phân tích dọc: xác định tỷ trọng từng khoản mục trong tổng tài sản tại một thời điểm cụ thể.

4. So sánh theo thời gian và theo ngành

- So sánh theo thời gian: Thường áp dụng trong 3 năm liên tiếp để nhận biết xu hướng dịch chuyển tài sản, đánh giá sự ổn định hay thay đổi trong chiến lược đầu tư.

- So sánh theo ngành: Giúp đặt cơ cấu tài sản của doanh nghiệp trong bối cảnh chuẩn ngành. Ví dụ, doanh nghiệp sản xuất thường có tỷ trọng TSCĐ cao hơn so với doanh nghiệp thương mại, phản ánh đặc thù đầu tư máy móc, nhà xưởng.

II. Phân Tích Cơ Cấu Nguồn Vốn Doanh Nghiệp

1. Nguồn vốn là gì?

Nguồn vốn phản ánh nguồn hình thành nên toàn bộ tài sản của doanh nghiệp, bao gồm nợ phải trả và vốn chủ sở hữu. Phân tích cơ cấu nguồn vốn giúp nhận diện cách thức doanh nghiệp tài trợ cho hoạt động sản xuất – kinh doanh và đầu tư dài hạn.

Phân loại phổ biến:

- Theo thời hạn:

• Nguồn vốn ngắn hạn: các khoản nợ phải trả có thời hạn thanh toán dưới 12 tháng như vay ngắn hạn, phải trả người bán, thuế phải nộp.

• Nguồn vốn dài hạn: vốn chủ sở hữu, vay dài hạn, trái phiếu phát hành, quỹ đầu tư dài hạn.

- Theo nguồn gốc hình thành:

• Nguồn vốn nội sinh: lợi nhuận giữ lại, khấu hao lũy kế, vốn góp của chủ sở hữu.

• Nguồn vốn ngoại sinh: vốn huy động từ bên ngoài như vay ngân hàng, phát hành cổ phiếu, trái phiếu doanh nghiệp.

2. Mục tiêu phân tích cơ cấu nguồn vốn

Phân tích cơ cấu nguồn vốn nhằm:

- Đánh giá mức độ tự chủ tài chính: xác định tỷ trọng vốn chủ sở hữu so với nợ vay, mức độ độc lập trước biến động thị trường vốn.

- Xác định mức độ đòn bẩy tài chính: đánh giá khả năng doanh nghiệp sử dụng vốn vay để khuếch đại lợi nhuận.

- Đảm bảo sự cân đối giữa vốn ngắn hạn và dài hạn: giúp giảm rủi ro mất cân đối tài chính, tránh tình trạng dùng vốn ngắn hạn để đầu tư dài hạn.

3. Các chỉ tiêu phân tích

Phân tích nguồn vốn thường sử dụng các chỉ tiêu định lượng nhằm phản ánh cấu trúc tài trợ, mức độ rủi ro và khả năng tự chủ tài chính. Một số chỉ tiêu quan trọng gồm:

a. Hệ số nợ

Hệ số nợ = (Tổng nợ phải trả / Tổng nguồn vốn) x 100%

- Ý nghĩa: Cho biết bao nhiêu phần trăm tổng nguồn vốn được hình thành từ nợ vay.

- Hệ số nợ cao: rủi ro thanh toán tăng nhưng có thể tạo đòn bẩy tài chính giúp nâng ROE.

- Hệ số nợ thấp: khả năng độc lập tài chính cao, nhưng có thể chưa tận dụng tốt vốn vay để tăng trưởng.

b. Hệ số vốn chủ sở hữu

Hệ số vốn chủ sở hữu = (Vốn chủ sở hữu / Tổng nguồn vốn) x 100%

- Ý nghĩa: Đánh giá mức độ tự chủ về tài chính.

- Tỷ lệ cao thể hiện nền tảng tài chính vững chắc, khả năng chống chịu tốt với biến động thị trường.

- Tỷ lệ thấp cho thấy sự phụ thuộc nhiều vào nguồn vốn bên ngoài.

c. Hệ số nợ trên vốn chủ sở hữu (Debt to Equity Ratio – D/E)

D/E = Tổng nợ phải trả / Vốn chủ sở hữu

- Ý nghĩa: Kiểm tra mức độ cân đối giữa nguồn vốn dài hạn và tài sản dài hạn.

- Hệ số ≥ 100%: nguồn vốn dài hạn đủ để tài trợ toàn bộ tài sản dài hạn, cấu trúc vốn an toàn.

- Hệ số < 100%: dấu hiệu mất cân đối, doanh nghiệp có thể đang dùng vốn ngắn hạn để tài trợ đầu tư dài hạn.

4. Đánh giá xu hướng và chuẩn ngành

Khi phân tích cơ cấu nguồn vốn, cần đặt các chỉ tiêu trong bối cảnh thời gian và đặc thù ngành:

- So sánh theo thời gian: theo dõi 3–5 năm liên tiếp để nhận biết xu hướng tăng/giảm đòn bẩy tài chính, sự dịch chuyển giữa vốn nội sinh và ngoại sinh.

- So sánh theo ngành: mỗi ngành có đặc trưng riêng.

• Ngành xây dựng, hạ tầng thường có hệ số nợ cao do nhu cầu vốn đầu tư lớn.

• Ngành thương mại, dịch vụ thường duy trì tỷ lệ nợ thấp hơn.

III. Phân Tích Mối Quan Hệ Giữa Nguồn Vốn Và Cơ Cấu Tài Sản

Cơ cấu tài sản và cơ cấu nguồn vốn có mối quan hệ chặt chẽ, thể hiện cách doanh nghiệp tài trợ cho các nhóm tài sản khác nhau:

- Tài sản ngắn hạn (tiền, khoản phải thu, hàng tồn kho…) nên được tài trợ bằng nguồn vốn ngắn hạn, giúp tối ưu chi phí vốn và tránh rủi ro kỳ hạn.

- Tài sản dài hạn (TSCĐ, BĐS đầu tư…) cần được tài trợ bằng nguồn vốn dài hạn như vốn chủ sở hữu hoặc nợ dài hạn, đảm bảo tính ổn định và tránh áp lực thanh toán ngắn hạn.

- Khi có sai lệch giữa cấu trúc tài sản và nguồn vốn, doanh nghiệp dễ rơi vào tình trạng mất cân đối tài chính:

• Dùng vốn ngắn hạn tài trợ cho tài sản dài hạn => rủi ro thanh khoản, áp lực đáo hạn tăng.

• Dùng vốn dài hạn tài trợ cho tài sản ngắn hạn => giảm tính linh hoạt và hiệu quả sử dụng vốn.

Phân tích cơ cấu tài sản, nguồn vốn và mối quan hệ giữa hai yếu tố giúp doanh nghiệp đánh giá toàn diện sức khỏe tài chính, nhận diện rủi ro và xây dựng chiến lược vốn hiệu quả. Để nắm vững hệ thống chỉ tiêu và phương pháp phân tích chuyên sâu, bạn có thể tham gia Khóa học Phân tích báo cáo tài chính tại Kế toán Lê Ánh, nơi giảng viên là chuyên gia tài chính – kế toán giàu kinh nghiệm hướng dẫn thực hành trên số liệu thực tế, phù hợp cho cả kế toán viên và nhà quản trị.